Stillfoto uit Regen (Joris Ivens, 1929), fotograaf onbekend, collectie Eye Filmmuseum.

Donkere wolken. Opfladderende vogels. In de verte zwelt iets aan. In crescendo roffelende spetters, wapperend wasgoed, glanzende straten, klotsende regenpijpen, overstromende goten. Een paraplu is nooit meer hetzelfde als je Regen uit 1929 van Mannus Franken en Joris Ivens hebt gezien. Maar waarom zou je een film maken over een regenbui?

Joris Ivens en Mannus Franken behoorden tot de filmmakers van de avant-garde, die in Nederland samenkwamen in de Filmliga. Amper dertig jaar nadat de cinema als nieuwe kunstvorm zijn intrede had gedaan, vonden zij dat deze was vastgeroest, vervallen tot kitsch – vooral Hollywood moest het ontgelden – en zich teveel aan andere kunstvormen vastklampte. Film moest niet simpelweg in de stijl van een toneelstuk of een roman een ‘verhaaltje’ vertellen, maar moest van zijn eigen kracht uitgaan. Film was en is in de eerste plaats visueel. Met eigenzinnige montage, beweging en spannende camerastandpunten werden alle mogelijkheden van film verkend en kon volgens het manifest “de film als kunst en als toekomst” een eigen plek veroveren.

Geïnspireerd door de dynamiek van de steeds drukker wordende steden kwam een nieuw filmgenre op: de stadssymfonie. Geen documentaire maar ook geen speelfilm, maar een als een muziekstuk opgebouwde ode aan de stad, met al haar mensenmassa’s, verkeer en moderne architectuur. Een film die de duizenden flarden van indrukken die je als passant opdoet in een drukke straat, weerspiegelt, maar dan gecomponeerd tot een vloeiend geheel. Berlin: Die Sinfonie der Großstadt van Walter Ruttmann uit 1927 neemt je in een dolle achtbaanrit mee langs de tegenstellingen van de stad: arm en rijk, de gedweëe massa’s die naar hun werk gaan versus gekte en dronkenschap, de regelmaat van de dag en het vertier van de nacht.

Zo uitbundig als Berlin is, zo ingetogen is Regen: de film toont ons niet meer en niet minder dan het verloop van een regenbui in Amsterdam. Hoewel ook een ode aan de stad, gaat Regen niet over de stad als metropool. Amsterdam stond nog duidelijk met één been in het verleden. We zien weliswaar wat verkeer – een tram en auto’s – maar we zien ook veel wolken, paarden en platte schuiten. De film laat de regen eerder zien als een tijdelijke overwinning van de natuur op de stad. De regen vertroebelt de zintuigen, en verandert de wereld terug in een vegenlandschap met donker en licht-contrasten en modderige straten zoals in een fin de siècle schilderij van George Hendrik Breitner, die ook als fotograaf de Amsterdamse straten afschuimde. En ineens is iedereen gelijk: of je nu een hoge hoed op hebt of in een overall loopt, we worden allemaal nat.

De film is een dwarrelende stroom van indrukken. Als kleine druppeltjes blijven ze op je netvlies hangen. Elke shot zou je in kunnen lijsten, zo zorgvuldig gekadreerd zijn ze. In het archief van EYE zien we dat Ivens gedetailleerd uitgeschreven montagekaartjes maakte. Twee jaar lang nam Ivens zijn camera overal mee naartoe, om maar elk regendruppeltje dat er viel te kunnen vangen. De speciaal voor de film gecomponeerde, experimentele muziek van Lou Lichtveld, en later van Hanns Eisler, zet de regendruppels om in tinkelende klanken. Halverwege de film gaan we mee met de tram en kijken door de beregende ramen naar buiten. Zo voel je je ook als kijker: comfortabel en beschermd, maar toch ook ondergedompeld, gegrepen door de schoonheid van natte straten.

Vera de Lange

Regen komt centraal te staan in de tentoonstelling Modern Perspectives in het Stadsarchief Amsterdam, waarvoor  ik nu research doe.

 

 

17 jun Dit bericht is gepubliceerd op juni 17, 2019 om 2:19 pm. Het’is opgeslagen in Amsterdam, film, fotografie, geschiedenis, jaren twintig, tentoonstelling, Uncategorized en getagd als Joris Ivens, Mannus Franken, Regen, stadssymfonie. Markeer de permalink als favoriet. Volg hier alle reacties met de RSS feed voor dit bericht.