Hoewel ‘de zin in het uitleggen van zijn boeken hem sneller vergaat dan de zin in schrijven’ was Michel Houellebecq in een goede stemming tijdens het interview op 16 mei in het voormalige Postkantoor op de Neude in Utrecht. In het kader van literatuurfestival City2Cities vertelt hij over zijn nieuwe boek, ‘Soumission’, dat net vertaald is in het Nederlands. ‘Jammer dat we nu al moeten stoppen,’ zei hij aan het einde. Hij voelde zich duidelijk op zijn gemak, ondanks de politiebeveiliging bij de ingang van het gebouw. Zijn kenmerkende eigenzinnigheid en sardonische humor voerden de boventoon.

Hoewel het interview meer leek op een gezellig onderonsje met zijn vertaler Martin de Haan kwamen er toch interessante punten naar voren die de motieven van het enfant terrible van de Franse literatuur lieten zien. Al is de ironie bij hem nooit ver weg: ‘Als schrijver moet je abject durven zijn, omdat je dan dichter bij de waarheid zit, je draait er dan niet omheen. De nare kantjes zijn bovendien ingegeven door autobiografische factoren.’

Charlie Hebdo

‘Soumission’ (in het Nederlands vertaald als ‘Onderworpen’), werpt een fictieve blik op de nabije toekomst van Frankrijk, waar in 2022 voor het eerst een Islamitische president wordt verkozen. Net als in ‘Submission’ van Ayaan Hirsi Ali spelen de thema’s van islamisering een rol, maar in tegenstelling tot de eenduidige boodschap van die film zit Houellebecqs roman vol met dubbelzinnigheid en humor. Wrang genoeg kwam ‘Onderworpen’ uit op de dag van de aanslag op Charlie Hebdo. Direct daarna werd de beveiliging van zijn uitgeverij uitgebreid en de promotie van het boek opgeschroefd. ‘Onderworpen’ is echter niet zozeer een aanval op de Islam, als wel op de Franse samenleving.

Een universitair docent wil zich, als zijn universiteit wordt overgenomen door Arabieren, laten bekeren tot de Islam. Hij treedt daarmee in de voetsporen van de schrijver Joris-Karl Huysmans (1848-1907), die als bekeerde katholiek het klooster in ging. Volgens Houellebecq waren de redenen hiervoor echter met name praktisch. De ongetrouwde Huysmans kon zelf niet koken en ook het huishouden vond hij maar ingewikkeld, dus het klooster leek hem een uitkomst. Houellebecq oppert dat orde aanbrengen in het leven misschien een belangrijke reden is voor het aanhangen van een religie. Zelf kan de schrijver zich dat goed voorstellen, want ook hij heeft vaak ‘problemen met de magnetron.’

Science fiction 

Houellebecq trekt zich weinig aan van alle controverse rond zijn boeken. Zo valt zijn oog op het motto Je maintiendrai, dat in de nok van het postkantoor bij het wapen van Utrecht hangt en dat hij als zijn roeping beschouwt. Al moeten we dat ook weer niet al te letterlijk opvatten: ‘Ik hou van korte zinnen met een sterk effect, waarvan de betekenis tegelijkertijd raadselachtig is. Want wat zeggen deze woorden nu eigenlijk?’

Zoals veel van Houellebecqs romans speelt ook dit boek zich in de toekomst af. Dit is voor hem niet zozeer een voorspelling, maar meer – en dat is kenmerkend voor science fiction – een verbeelding van de angsten van de hedendaagse mens. De plaatsing in de toekomst is een manier om afstand te scheppen tot het heden. Houellebecq: ‘Het is niet zozeer bedoeld als kritiek op de hedendaagse wereld, als wel een variant.  Je mag het boek eerder lezen als vorm van geweld tegen het Westen. Dat heeft effect gehad.’

Niet dat hij denkt dat de ontwikkelingen daadwerkelijk zo snel kunnen gaan plaatsvinden;  het gaat hem om het aanwakkeren van de angst. ‘Zijn de Nederlanders bang geworden door het lezen van dit boek?’, vraagt hij het publiek plagerig, en concludeert: ‘Ja, het is een echt Europese angst.’

Vera de Lange

Dit artikel is gepubliceerd op Cutting Edge:
http://www.cuttingedge.nl/podiumexpo/city2cities-michel-houellebecq