“De ideale stemming is een nog nét hanteerbare kater. En als ik er dan veel koffie bijgiet, dan komt de waanzin vanzelf naar boven.” Zo bedenkt Gummbah zijn beste cartoons, vertelde hij in een tv-interview voor het VPRO-programma Picabia. Met zijn bundel Net niet verschenen boeken, redde hij 100 door hem verzamelde ‘net niet verschenen boeken’ van de vergetelheid.
De werkelijkheid doet leuk mee
Naar schatting liggen er in de hele wereld zo’n 1 miljoen zogeheten dummy’s opgeslagen, boeken die om verschillenden redenen toch niet uitgegeven zijn, maar waar wel al een cover voor is gemaakt. Belangrijke titels als Verdwaald in het slachthuis van de rede, Polio-patiënten in de jungle en Tussen Kaal en Kansloos krijgen door Gummbah een tweede kans.
Dit zou een nobele daad zijn, ware het niet dat de titels verzonnen zijn. De auteurs zoals Gerda Klapwijk, Hugo Sleuf en John B.M. Mens zijn allen afsplitsingen van Gummbahs persoonlijkheid. En inderdaad druipen de waanzin en de zinloosheid ervan af. Bij elke cover staat een pagina uit het werk. Weinig cartoons maar wel verhalen, gedichten, fotoromans en collages met de typische Gummbah-grappen: vol verwrongen, gefrustreerde mensen in lullige situaties.
Tien jaar geleden begon Gummbah, bekend van zijn cartoons voor de Volkskrant, met het geven van diavoorstellingen met net niet verschenen boeken, waaruit hij met droge stem fragmenten voorleest. Evenals zijn held Gerard Reve bedenkt hij altijd al graag boektitels, die hij in een schrift schreef. Toen hij eens werd gevraagd op te treden bij Winternachten en nog niets had, besloot hij de verzonnen titels voor te dragen. Zijn broer ontwierp de covers, en de voorstelling werd een succes. Achteraf vroegen mensen uit het publiek hem wel eens waar de boeken te koop waren. Dat verbaast Gummbah niet. “Kun jij een titel bedenken die niet zou kunnen bestaan?”, antwoordt hij. “Ik denk het niet, zo diep zijn we met z’n allen gezonken. Zelfs een titel als Borduren met gebalde vuisten is voorstelbaar, laten we wel wezen.”
Gebrek aan goede boektitels
Een van de redenen voor hem om dit boek te maken is dan ook het gebrek aan goede boektitels. “Ik vind de mijne zonder meer beter dan de meeste titels. De ontdekking van de hemel vind ik bijvoorbeeld verschrikkelijk. Het is gezocht filosofisch en mysterieus. Het boek is een zoektocht, kennelijk, en wat is het meest onwaarschijnlijke wat je kunt ontdekken? Juist, de hemel.”
Het zijn wel echte boeken, die hem op ideeën brengen. ”Ik ga vaak op rommelmarkten op zoek naar boeken van aparte genres, bijvoorbeeld Spastisch zijn en toch léven! van A. Klaster. Een, an sich, zeer sympathiek zelfhulpboek over hoe je, al ben je dan spastisch, toch nog heel wat uit het leven kunt halen als je het maar wil.”
Openbaar vervoer
Ook het openbaar vervoer is een goede inspiratiebron voor Gummbahs absurdisme. “Doordat ik al zo lang met boektitels bezig ben, heb ik een soort selectieve perceptie ontwikkeld. Ik zat bijvoorbeeld eens achter iemand in de bus, die aan iemand aan de telefoon vroeg: ‘Wat heb je aan?’ Misschien zat diegene aan de andere lijn ook in een halflege bus. Dat ga je natuurlijk niet antwoorden: ‘Ik heb een strakke bruine broek aan en een groen overhemd.’ Ook al is dat misschien wel het geval, nee, dan doe je alsof je door een tunnel rijdt. Dit vond ik wel passen bij de titel Zij droeg een naambordje met niks erop. En de uitspraak die ik heb gebruikt voor de titel Jacques zag er verzorgd uit, maar hij wás het niet, hoorde ik ook in de bus. Daar hoefde ik verder niets aan toe te voegen. De werkelijkheid doet dus leuk mee.”
Vera de Lange
Foto Gummbah: http://www.tilt.nu
Dit artikel is in iets andere versie op 11 oktober 2010 gepubliceerd op de achterpagina van NRC Handelsblad:
http://digitaleeditie.nrc.nl/digitaleeditie/NH/2010/9/20101011___/2_016/article4_image.html
verascoop.nl 