Een dorp zonder kerk. In Nederland zou dit geen verbazingwekkend verschijnsel zijn, maar in Ethiopië is het ondenkbaar. De op verlichte ideeën gebaseerde leefgemeenschap Awra Amba trekt dan ook vele nieuwsgierige bezoekers. Ethiopië is een diep religieus land met op elke straathoek een orthodoxe kerk waar in het wit gehulde gelovigen als bijen omheen cirkelen. Maar niet in Awra Amba; het middelpunt van deze gemeenschap is de nieuwe bibliotheek.
Een ware Utopie in Ethiopië? Ik ging erheen om dat te ontdekken.
Niet bidden maar werken
Awra Amba: een atheïstische enclave in Ethiopië
“Vroeger zag de rest van Ethiopië ons als een stelletje wilden”, vertelt Timbale, die ons rondleidt door het dorp, dat dit jaar 40 jaar bestaat. De gemeenschap kreeg vanwege haar anti-ortodoxe houding van de toenmalige machthebbers het slechtste stukje grond in de regio, in het noordwestelijke hoogland, niet ver de stad van Bahir Dar. Land waarop geen landbouw mogelijk is en waar malaria heerst. De gemeenschap werd jarenlang verguisd en bedreigd.
Christenen en moslims leven veelal vreedzaam samen in Ethiopië, maar atheïsme is een vrijwel niet-bestaand en onbegrepen fenomeen. Maar sinds rond 2006 een cameraploeg naar Awra Amba kwam, en het dorp op de nationale televisie te zien was, zijn de inwoners beroemd. Het beeld van een goed functionerende, min of meer atheïstische gemeenschap met 400 bewoners maakte grote indruk in het land. Nu worden de bewoners van Awra Amba als voorbeeld gesteld door de overheid en worden er jaarlijks enkele duizenden Ethiopiërs en ook toeristen in het dorp rondgeleid.
Awra Amba is vanaf de stad Bahir Dar in anderhalf uur te bereiken met een minibus. Bij ons vierkoppige gezelschap voegt zich een nieuwsgierige Ethiopiër die we in de bus tegenkwamen. Na een flinke wandeling over een onbeschut pad vol stenen bereiken we het dorp. De toegangsprijs voor het dorp is zeer laag en voor iedereen gelijk.
Zumra
Op allerlei manieren zijn de bewoners erin geslaagd de veeleisende en tijdrovende Ethiopische tradities en gewoonten, die volgens hen armoede en ongelijkheid in de hand werken, van zich af te werpen. Hoe is dit mogelijk? De de 66-jarige Zumra Nuru, een charismatische man met een knalgroene muts op, is de founding father van het dorp, dat hij nog steeds leidt. ”Als kind van vier jaar stelde ik al vragen over onrecht en ongelijkheid in de maatschappij”, vertelt hij. Zo zag hij zijn moeder hard werken, en zijn vader lanterfanten, een gebruikelijke situatie in Ethiopië.
Ook de eigendomsverhoudingen vond hij niet rechtvaardig. Alle eigendom zou van iedereen moeten zijn, bedacht hij. Zonder ooit te hebben leren lezen en schrijven ontwikkelde hij zijn ideeën om Ethiopië uit de negatieve spiraal van armoede en ongelijkheid te halen. Zo stichtte hij in 1972 met 19 medestanders de gemeenschap Awra Amba, waar vrouwen, mannen en kinderen gelijk zijn, iedereen samenwerkt en voor elkaar zorgt.
Schapevlees
Dereje, onze Ethiopische reisgezel, vindt het moeilijk te bevatten dat religie hier geen rol speelt en stelt een kritische vraag: “Een gelovige doet toch goede dingen, juist vanwege zijn religie?” Als antwoord volgt een zeer lange monoloog van Zumra, die nog steeds alleen het Amhaars, de meest gesproken taal in Ethiopie, machtig is. “Toen ik eens een portie schapevlees meekreeg van de ouders van het buurjongetje waar hij mee speelde, vroeg zijn moeder: van wie is dat vlees? Toen ze hoorde dat het van de buren was, die christenen waren, moest hij het weggooien. Als moslims mochten ze dit vlees immers niet eten. “Maar we eten toch allemaal schapen, vroeg ik me af, wat is het verschil?”
Hij had zoveel maatschappelijke ideeën, dat zijn ouders vonden dat hij een moskee moest bouwen. “Ik antwoordde toen: Waar is God? God is overal, in ons en om ons heen. Er is geen noodzaak om hem op te sluiten in een kerk.” Daarom staan er in Awra Amba geen godshuizen, en worden er geen religieuze ceremonies gevierd. Tijdens ons verblijf zien we toch verschillende mensen in het dorp die volgens een orthodox gebruik een getatoeëerd kruisje op hun gezicht hebben. De inwoners zijn dan ook naar westerse maatstaven niet echt atheïstisch te noemen. Ze geloven wel in een soort Opperwezen dat alle mensen heeft gecreëerd, maar vullen dit geloof op verlichte wijze in, aldus Zumra: “We geloven niet in het leven na de dood, daar is immers geen bewijs voor. Wij bouwen ons paradijs in het hier en nu, door te werken en solidair te zijn met elkaar.”
Bejaardentehuis
“De overeenkomst tussen de verschillende religies is het idee dat de mens op aarde is om goede dingen te doen. Wij brengen dat idee in de praktijk.” vertelt Zumra. Om elkaar te helpen moet er dus ook hard gewerkt worden. Awra Amba is grotendeels zelfvoorzienend. De weverij waarmee ooit is begonnen is nog steeds de voornaamste inkomstenbron. Inmiddels worden er ook andere producten gefabriceerd in het dorp, zoals tef, het graan waarmee injera wordt gemaakt, dat wordt vermalen.
Het geld dat gezamenlijk verdiend wordt, wordt evenredig verdeeld onder de leden van de gemeenschap. De traditionele rolverdeling tussen mannen en vrouwen is zoveel mogelijk ingeperkt, mannen en vrouwen doen hetzelfde werk. Om geen kostbare tijd te verliezen worden er geen feestdagen en zelfs geen bruiloften en begrafenissen gevierd. Voor ouderen die geen familie hebben die voor hen zorgt is er, uniek in Ethiopië, een bejaardentehuis waar ze verzorgd worden. De kinderen hoeven niet mee te werken en gaan dagelijks naar school. Er is een kleuterschool en een basisschool in het dorp. Net erbuiten is een openbare middelbare school in aanbouw. Behalve Zumra kan iedereen in het dorp lezen en schrijven, opvallend in een land waar volgens UNICEF tweederde van de bevolking analfabeet is.
Geen koffieceremonies
Ook op andere manieren loopt Awra Amba voorop in Ethiopië. In de meeste dorpen in Ethiopië wordt binnenshuis gekookt, waar vaak geen goede afvoer is. In de meeste hutjes in Awra Amba is de pan voor de injera (een soort pannenkoek die in Ethiopië dagelijks gegeten wordt) op een vernuftige wijze verbonden met een schoorsteen. Daarnaast wordt er in het dorp geen koffie gedronken, en zijn alcohol, sigaretten en drugs vanwege het verslavingsgevaar en het slechte voorbeeld voor de kinderen niet toegestaan voor bewoners. Ook dit is bijzonder voor Ethiopië, waar in veel dorpen de ellenlange koffie- en/of chat-kauwceremonies een vast onderdeel van de dag vormen.
Hoe interessant en succesvol het dorp ook is- door de soberheid slaat bij ons, verwende westerlingen, al na een dag de verveling toe. Een leven dat alleen uit werk bestaat, is ook tamelijk eentonig. Alle niet-productieve bezigheden, zoals religieuze vieringen, de koffieceremonie en het drinken van alcohol, maar ook ander vertier zoals muziek en dans, zijn ook de dingen die in andere dorpen de dagelijkse sleur en de armoede draaglijk maken. En het zijn ook juist de alomtegenwoordige mystiek, zang, dans en eetcultuur die Ethiopië zo aansprekend maken voor toeristen, en die we hier in Awra Amba zo misten.
Gelukkig zijn er ’s avonds, als iedereen is gestopt met werken, nog een paar vrije uurtjes. We spelen volleybal met de kinderen op een veldje tussen de koeien en schapen. De kinderen, veelal met gescheurde kleren en gaten in hun schoenen, storten zich vol overgave op het spel. Luidkeels tellen ze tijdens het spelen in het Engels en Amhaars. Om 8 uur is het aardedonker en gaat iedereen naar bed. Binnen enkele minuten is het doodstil in het dorp. Wij roken stiekem een sigaret, en kruipen even later ook op het stro en vallen van de weldadige rust direct in slaap.
Tekst en foto’s Vera de Lange, 2012
verascoop.nl 
Interessant artikel Vera. Ik wist niet eens dat er uitgesproken atheïstische dorpen in de wereld bestaan, laat staan in Afrika. Dank voor een mooi stukje culturele antropologie.