Het afgelopen jaar in Napels stond voor mij voor een groot deel in het teken van Evira Notari. Aan deze eerste vrouwelijke regisseur van Italië, die in Napels tussen 1906 en 1930 meer dan 100 films maakte, wilde ik een eerbetoon brengen door middel van twee filmavonden.

Vijf jaar geleden zag ik haar films, A Santanotte en E Piccerella – helaas zijn er van haar enorme oeuvre maar twee complete speelfilms overgebleven, naast een korte film en wat fragmenten – voor het eerst op het filmfestival Il Cinema Ritrovato in Bologna. Het was een openluchtvoorstelling op een piepklein pleintje, met Napolitaanse muzikanten die de film begeleidden. Ik was betoverd.

Mysterieus en intens
In Napels was ik een paar keer geweest, en de stad had al een plekje in mijn hart veroverd. Maar de beelden die ik in deze films zag, van zo’n 100 jaar geleden, vol passie, jaloezie en vendetta, maakten een enorme indruk op mij. De tussentitels waren voor een groot deel in het Napolitaans, een taal waar ik niks van begreep, en de muziek was mysterieus en intens. Het deed me denken aan de Marokkaanse woestijnrock die ik ooit in Marrakesh had gehoord.

Deze ervaring heeft er waarschijnlijk toe geleid dat ik op Herman ben gaan inpraten om samen voor een jaar deze stad te gaan verkennen, want niet lang daarna hebben we de beslissing genomen; al duurde het vanwege Corona nog wel even voordat we daadwerkelijk konden gaan.

Elvira wie?
Zo ongeveer in maart ben ik begonnen met het organiseren van dit filmprogramma, en vrijwel iedereen hier in Napels die ik erover vertelde, antwoorde met de vraag “Elvira chi?” oftewel “Elvira wie?” Niemand kende deze vrouw die toch zo veel heeft gedaan voor de stad, en ze heeft hier zelfs de eerste filmschool opgericht. Napels is een stad van heldenverering, overal zijn muurschilderingen, van Maradona tot Sophia Loren en Totò, maar niente Elvira.

Dit gaf mij het duwtje om door te gaan met het project, ondanks de vele obstakels en het feit dat iedereen mij zei dat het onmogelijk is om iets in Napels te organiseren.

Casina Pompeiana
De locatie was voor mij meteen al duidelijk. In de Spaccanapoli, de lange, smalle straat middenin het centrum, ligt Palazzo Venezia (niet te verwarren met het gigantische Palazzo Venezia in Rome), dat in de vijftiende eeuw dienst deed als ambassade van de toenmalige republiek Venetië. Dat was de tijd waarin Italie nog lang geen land was, maar uit stadsstaten bestond. Dit pand heeft een prachtige binnentuin, met daarin … de Casina Pompeiana. Dat is letterlijk een huisje, in Pompeiaanse stijl gebouwd, compleet met zuilen, en zelfs een piano.

Ik kende deze zaal, omdat ik hier een cursus Napolitaans heb gevolgd. Met de docent die die cursus gaf, wilde ik graag samenwerken. Naast het feit dat hij met zijn enorme kennis een inleiding kon geven op een van de films, is hij een publiciteitskanon. Vrijwel dagelijks plaatst hij filmpjes op Tiktok over de Napolitaanse taal, en heeft een groot netwerk van cultuurminnende Napolitanen: het publiek dat ik wilde trekken met mijn filmprogramma. Via hem kon ik de zaal in Palazzo Venezia gratis reserveren.

Keeloperatie
Daarnaast moesten er absoluut live muzikanten bij zijn, omdat de films van Elvira Notari gebaseerd zijn op gelijknamige, populaire liedjes in die tijd, in dit geval dus E Piccerella en ‘A Santanotte. Een zanger en een pianist, die ik via via vond, vroeg ik om deze te vertolken. Zelf stelden ze voor om vooraf nog een paar andere Napolitaanse liedjes te spelen.

Een heleboel obstakels verder – het lenen van de films bij de Cineteca in Rome, het vinden van een blu ray-speler en een filmscherm, een spreker die dreigde zijn stem te verliezen door een keeloperatie – waarmee ik jullie niet zal vervelen, had ik opeens de wind mee met de publiciteit.

Toen ik een bericht in een Facebookgroep voor Italiaanse stille-film-liefhebbers (Genaamd “E il cinema? Muto!” Oftewel: “En de film? Stil!”) werd ik overspoeld door reacties en vriendschapsverzoeken. Een van ‘appassionati’ die reageerden schreef een artikel in de krant over het filmprogramma.

Drama en spektakel
In een andere krant verscheen een groot artikel van een filmwetenschapper uit Campania, Paolo Speranza. Vanaf het moment dat ik deze man had leren kennen, net op het moment dat ik eigenlijk het bijltje erbij neer wilde gooien, was alles in een stroomversnelling gekomen. Hij sponsorde het evenement, waardoor ik de organisatie en het lenen van de films bij de Cineteca kon betalen.

Hij bracht me bovendien in contact met een netwerk van filmwetenschappers en andere bewonderaars van Elvira Notari, mensen die hun mails ondertekenen met “Viva Elvira!” Hieronder was ook de regisseur Licio Esposito, die op dit moment een documentaire aan het maken is over haar. Vorige week ging ik kijken bij de opnames, in een prachtige villa in Vietri sul mare, aan de Amalfikust.

En toen volgden de filmavonden. Ondanks het feit dat mijn docent Napolitaans, die een inleiding zou geven, had gezegd dat er wel ‘een paar mensen’ zouden komen, had ik nooit verwacht dat het echt storm zou lopen. Maar de eerste filmliefhebbers kwamen al een uur van tevoren, en er kwamen veel meer bezoekers dan er in de zaal pasten, dus er zaten mensen in de gang en er stonden mensen buiten door de tuindeuren mee te kijken. “Jammo bello!” riep ik als presentator, een van de paar woordjes die ik in het Napolitaans heb geleerd, wat zoiets betekent als “We hebben er zin in, laten we beginnen!”

‘Notari is de naam’
Het was geweldig om de reacties van de mensen in de zaal te zien op de films, met natuurlijk veel drama en spektakel. En ik kreeg kippenvel toen het publiek luid meezong met de klassieker Te voglio bene assaj die de muzikanten Mario en Enzo ten gehore brachten. Bij het liedje A Santanotte, waarin een bruid wordt neergestoken, stak zanger Mario een fictief mes naar voren. Maar de grootste verrassing was misschien wel de aanwezigheid van een familielid van het echtpaar Notari. Een oudere dame en heer stelde zich voor met de naam Notari, en mijn hart maakte een sprongetje. Zij bleek een achternicht van hen te zijn. Het koppel had in de krant gelezen over deze filmavond, en ik vond het een enorme eer dat ze waren komen kijken.

En naast de documentaire hier in Campania wordt er nu zelfs ook in New York een film over Elvira gemaakt, door een groep Italo-Amerikaanse filmmakers. Dus … die muurschildering, die komt er wel!

Wil je meer weten over Elvira Notari? Lees dan mijn eerdere blog over haar (in het Engels 😊)

18 sep Dit bericht is gepubliceerd op september 18, 2023 om 4:09 pm. Het’is opgeslagen in filmfestival, geschiedenis, Napels, reizen en getagd als Elvira Notari, film. Markeer de permalink als favoriet. Volg hier alle reacties met de RSS feed voor dit bericht.