Vlak voor de zomer was ik weer even terug in Napels, de stad waar ik een jaar heb gewoond. Mijn doel was om de vrienden die ik daar had gemaakt weer terug te zien en op mijn gemak nog eens mijn lijstje met musea, paleizen en buurten, waar ik nog niet aan was toegekomen, af te lopen. Maar uiteindelijk werd mijn tijd voor een groot deel opgeslokt door de opnames van een documentaire over Elvira Notari, de eerste vrouwelijke filmregisseur van Italië. Drie cineasten uit New York zouden naar Napels vliegen, speciaal voor het maken van deze film, en daar wilde ik natuurlijk bij zijn.

Allora, addio vacanza! Daar ging dus mijn vakantie. Uiteindelijk hebben deze filmmakers mij vijf dagen met de camera gevolgd, terwijl ik voor hen onderzoek deed naar het erfgoed van deze filmpionier, die in Napels meer dan 100 films heeft gemaakt. Maarruh …, wierp ik van tevoren tegen, ik ben toch geen expert op het gebied van Italiaanse film? En ja, ik spreek wel Italiaans, maar ben toch niet bepaald een native speaker? En camera-ervaring heb ik al helemaal niet … ‘Non c’è problema’, vonden de filmmakers, ‘ce la fai!’: je kan het!

Geroezemoes

Al toen ik in Napels woonde, hoorde ik veel geroezemoes over een Amerikaanse film die in de maak zou zijn over Elvira Notari. Sinds ik hier ter ere van haar een filmprogramma had georganiseerd, was ik met open armen ontvangen door een hechte groep Elvira-fans en onderzoekers, en zij hielden mij van alles op de hoogte. Begin dit jaar had ik een videochiamata (oftewel een videogesprek) met de filmmakers in Manhattan, waarin ik hen mijn hulp aanbood. Tijdens het gesprek bleek dat ze al over mij hadden gehoord en het interessant vonden dat ik als niet-Italiaanse in Napels was gaan wonen om het leven en werk van Elvira Notari te leren kennen.

De documentaire bleek namelijk niet alleen over deze vrouwelijke filmpionier zelf te gaan, maar ook over de mensen die zich met haar werk bezighouden en haar als het ware ‘herontdekt’ hebben, van programmeurs tot historici en filmrestaurateurs. Het feit dat ik geen expert ben, vonden ze juist een voordeel. Via mij konden ze met een blik van een ‘straniera’, oftewel een buitenlandse, naar de stad en Elvira Notari kijken.

Italiaanse migranten in New York

Reizen is dan ook de rode draad in de documentaire, en niet voor niets is de werktitel Transit. De films van Elvira bleven namelijk niet alleen maar thuis in Zuid-Italië, maar gingen ook met de boot naar Amerika,  want ze waren heel populair bij de vele Napolitaanse migranten die daar woonden. De drie jonge documentairemakers (een regisseur, een cameraman en een producente) zijn eveneens migranten. Geboren in Italië, zijn ze naar New York verhuisd om daar een filmbedrijf op te zetten. Maar met hun films reizen ook zij vaak terug naar hun roots. Ze maakte eerder documentaires over de Italiaanse bezetting van Ethiopië en over de joodse gemeenschap in Rome.

In eerste instantie zou ik één interview voor de documentaire doen, maar uiteindelijk was ik van ’s morgens vroeg tot ’s avonds laat bezig. Of ik nu door de stad liep, een drukke straat overstak of koffie dronk bij een bar, vrijwel elke voetstap die ik in de stad zette werd op camera vastgelegd. Ze hebben me gefilmd terwijl ik langs muurschilderingen liep, zoals van Maradona en Caruso, omdat ik vertelde over mijn droom, dat Elvira Notari ook zo’n eerbetoon krijgt in Napels.

Een miraculeuze vondst

Op de eerste opnamedag reed ik om 9 uur ‘s ochtends met de filmploeg naar Avellino, een provinciestad in de bergen ten oosten van Napels. Daar moest ik, samen met filmhistoricus Paolo Speranza, een gepensioneerde wiskundeleraar interviewen. Hij had op eBay per ongeluk een filmrol van Elvira Notari gevonden, terwijl hij op zoek was naar ansichtkaarten van Avellino. De vondst bleek bovendien de eerste filmopname ooit te zijn van Avellino, uit 1923.

Een bijzondere ontdekking dus, en ik keek ernaar uit om deze man te interviewen. De omstandigheden tijdens de opnames vielen echter niet mee. Door de stromende regen liep ik met deze twee oudere, binnensmonds pratende heren door het stadje, op een route langs de locaties uit de film. Aangezien het in Napels op dat moment 27 graden was, liep ik rond in zomerjurk met sandalen.

Na de lunch kwam Paolo úren te laat terug, en tijdens het wachten op hem was ik overgeleverd aan de zelfverheerlijking van de wiskundeprofessor, die zijn vondst vergeleek met het ei van Columbus. Door alle ontberingen waren we uiteindelijk pas ‘s avonds laat weer terug in Napels. Een opnamedag van 12 uur: voor doorgewinterde filmmakers is dat heel gewoon, maar voor mij was het een uitputtingsslag.

Een brief in voice-over

’s Avonds terug in mijn appartement, moest ik meteen weer aan het werk. De regisseur had gevraagd of ik een blog wilde voorlezen die ik eerder had geschreven over mijn filmprogramma in Napels. Die tekst wilden ze als voice over gebruiken in de film. Ik had voorgesteld om er een fictieve brief van te maken, van mij aan Elvira. De brief, met als aanhef Cara Elvira, geeft een verbondenheid weer die ik voel, en wonderlijk genoeg lijkt ook mijn naam op die van haar. Sterker nog, ik ben vernoemd naar een oudtante met de naam Alvera. De brief moest ik uiteraard in het Italiaans schrijven, dus daar was ik daar elke avond na de opnames zoet mee.

Het was een heel bijzondere ervaring, alsof door het oog van de camera mijn band met de stad werd bezegeld. Maar het was ook erg intensief om steeds ‘aan’ te moeten staan. De weg naar het sterrendom is vol ontberingen!

Delicatessenwinkel

Op een net zo zware, maar leukere opnamedag togen we naar het appartementengebouw waar Dora Film zich bevond, de filmstudio die Elvira met haar familie runde. Postend voor de ingang moest ik alle bewoners die er in en uit liepen onderscheppen met de vragen: Ken je Elvira Notari? Wist je dat hier honderd jaar geleden films gemaakt werden? Vrijwel allemaal waren ze verrast; ze wisten niets van deze roemrijke geschiedenis. Van Elvira Notari hadden ze nog nooit gehoord.

Toen ik een bewoonster vroeg of we even boven mochten komen, kwamen we al filmende steeds meer te weten, onder meer wie de eigenaar was van het appartement dat vroeger de filmstudio was. Dat was de familie Grillo, die een salumeria – een soort delicatessenwinkel met kaas en vlees – runde op de hoek. In het bewuste appartement werden nu jonge asielzoekers opgevangen. De cirkel was rond, omdat de films van Elvira ook vertoond werden aan migranten, maar dan in Amerika.

Door de verhalen die wij vertelden, waren veel bewoners benieuwd geworden naar de films van Elvira. Ze reageerden zo enthousiast, dat ik het idee kreeg om een vertoning te organiseren op de binnenplaats van het gebouw. De bewoners kunnen dan de films zien op de plek waar ze ooit gemaakt zijn. De filmmakers vonden dit een goed plan. Hopelijk zal dit in september plaatsvinden en wordt dit weer een nieuw onderdeel van de documentaire. To be continued!

05 aug Dit bericht is gepubliceerd op augustus 5, 2024 om 10:00 am. Het’is opgeslagen in documentaire, film, geschiedenis, jaren twintig, Napels, reizen, reportage en getagd als Awen Films, Elvira Notari, filmgeschiedenis. Markeer de permalink als favoriet. Volg hier alle reacties met de RSS feed voor dit bericht.